Polisin Yakalama-Gözaltına Alma-İfade Alma Yetkileri

Polisin Yakalama-Gözaltına Alma-İfade Alma Yetkileri

1-Polisin Yakalama Yetkisi

Yakalama: Kamu güvenliğine, kamu düzenine veya kişinin vücut veya hayatına yönelik var olan bir tehlikenin giderilmesi için denetim altına alınması gereken veya suç işlediği yönünde hakkında kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan kişinin gözaltına veya muhafaza altına alma işlemlerinden önce özgürlüğünün geçici olarak ve fiilen kısıtlanarak denetim altına alınmasını,ifade eder.

Kolluk görevlileri;

1.   G.S.B.H ve Cumhuriyet savcısına veya derhal âmirlerine müracaat imkânı olmayan hâllerde; hakkında yakalama emri düzenlenmesi veya tutuklama kararı verilmesi gereken kişileri ya da suçüstü hâlinde veya G.S.B.H suç işlendiğine veya suça teşebbüs edildiğine dair haklarında kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan şüphelileri,

2.   Kolluk kuvvetinin kanun ve usul dairesinde verdiği emre itaatsizlik edenleri ve aldığı tedbirlere uymayanları,

3.   Görev yaparken mukavemette bulunan veya görevinden alıkoymak maksadıyla kolluk kuvvetine zorla karşı koyan ve yakalanmadıkları taktirde hareketlerine devam etmeleri ihtimali bulunan kişileri,

4.   Haklarında yetkili mercilerce verilen yakalama emri, yakalama ve tutuklama kararı bulunanları veya kanunla istenilen bir mükellefiyeti yerine getirmedikleri için yakalanması gerekenleri,

5.   Uyuşturucu ve uyarıcı maddeleri alan, satan, bulunduran veya kullananları,

6.   Halkın rahatını bozacak veya rezalet çıkaracak derecede sarhoş olanları veya sarhoşluk hâlinde başkalarına saldıranları,

7.   Halkın huzur ve sükûnunu bozanlardan, yapılan uyarılara rağmen bu hareketlerine devam edenlerle, başkalarına saldırıya yeltenenleri ve kavga edenleri,

8.   Bir kurumda tedavi, eğitim ve ıslahı için kanunlarla belirtilen esaslara uygun olarak, alınan tedbirlerin yerine getirilmesi amacıyla toplum için tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu ve uyarıcı madde veya alkol tutkunu, serseri veya hastalık bulaştırabilecek kişileri,

9.   Haklarında mahkemece çocuk bakım ve yetiştirme yurtlarına veya benzeri resmî veya özel kurumlara yerleştirilmesine veya yetkili merci önüne çıkarılmasına karar verilen çocukları,

10.        Usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren veya hakkında sınır dışı etme veya geri verme kararı alınan kişileri,doğrudan yakalayabilir.

·         Kimliğini bir belgeyle veya kolluk kuvvetince tanınmış veya güvenilir kişilerin tanıklığı ile ispat edemeyenlerle, gösterdikleri belgelerin doğruluğundan şüphe edilen kişileri, aranan kişilerden olup olmadıkları anlaşılıncaya veya gerçek kimliği ortaya çıkıncaya kadar 24 saati geçmemek üzere, yakalama ve muhafaza altına almaya yetkilidir. Bu kişilere kimliklerini ispatlamaları hususunda gerekli kolaylık gösterilir.

 Herkes Tarafından Geçici Olarak Yakalama Yapılabilen Haller

1.   Suçüstü,

2.   Kişiye suçu işlerken rastlanması,

3.   Suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması ihtimalinin bulunması veya hemen kimliğini belirleme imkânının bulunmaması hallerinde herkes tarafından yakalama yapılabilir.

Yakalama İşlemi Usul ve Esasları 

·         Soruşturma ve kovuşturması şikâyete bağlı olmakla birlikte, beden veya akıl hastalığı, malûllük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen suçüstü hâllerinde kişinin yakalanması şikâyete bağlı değildir.

·         Soruşturma ve kovuşturması şikâyete bağlı olan suç hakkında, şikâyetten önce şüpheli yakalanmış olursa şikâyete yetkili olan kimseye ve bunlar birden fazla ise hiç olmazsa birine yakalama bildirilir.

·         Yakalama;

1.   Hâkim kararı,

2.   Cumhuriyet savcısının emri,

3.   Belli durumlarda doğrudan kolluk kuvveti,

4.   Suçüstü hâlinde herkes tarafından yapılabilir.

·         Yakalanan kişinin kaçmasını, kendisine veya başkalarına zarar vermesini önlemek amacıyla kaba üst araması yapılarak, silah ve bunun gibi unsurlardan arındırılması sağlanır.

·         Yakalama sırasında suçun iz, emare, eser ve delillerinin yok edilmesini veya bozulmasını önleyecek tedbirler alınır.

·         Yakalanan kişiye, suç ayrımı gözetilmeksizin yakalama sebebi ve hakkındaki iddialar ile susma ve müdafiden yararlanma, yakalanmaya itiraz etme hakları ile diğer kanunî hakları ve itiraz hakkını nasıl kullanacağı, herhalde yazılı, bunun hemen mümkün olmaması hâlinde sözlü olarak derhal bildirilir.

·         Kolluk kuvveti tarafından yapılan yakalama hâlinde işlem, yakalanan kişi ve uygulanan tedbirler derhal Cumhuriyet savcısına bildirilir.

·         Yakalamadan ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin emirden, yakalananın bir yakınına veya belirlediği bir kişiye Cumhuriyet savcısının emriyle gecikmeksizin haber verilir.

·         Yakalama işlemi bir tutanağa bağlanır. Bu tutanağa yakalananın;

1.   Hangi suç nedeniyle,

2.   Hangi koşullarda,

3.   Hangi yer ve zamanda yakalandığı,

4.   Yakalamayı kimlerin yaptığı,

5.   Hangi kolluk mensubunca tespit edildiği,

6.   Haklarının tam olarak anlatıldığı açıkça yazılır, bu tutanağın bir sureti yakalanan kişiye verilir. Bu kişiye ayrıca haklarının yazılı olarak bildirildiğini ve kendisi tarafından da bu hususun anlaşıldığını belirten  “Yakalama ve Gözaltına Alma Tutanağı Şüpheli ve Sanık Hakları Formu”  tanzim edilerek imzalı bir örneği verilir.

·         Suç işlerken rastlanması veya suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması ihtimalinin bulunması veya hemen kimliğini belirleme imkânının bulunmaması nedeniyle başkaları tarafından yakalanıp kolluk görevlilerine teslim edilen veya bu hâllerde kolluk görevlilerince yakalanan ya da haklarında tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve G.S.B.H Cumhuriyet savcısına veya âmirlerine derhal başvurma imkânı bulunmaması sebebiyle kolluk görevlilerince yakalanan kişi ve olay hakkında Cumhuriyet savcısına hemen bilgi verilerek, emri doğrultusunda işlem yapılır.

·         Cumhuriyet savcısı tarafından verilen sözlü emir, en kısa zamanda yazılı hâle dönüştürülerek mümkün olması hâlinde en seri iletişim vasıtasıyla ilgili kolluğa bildirilir; aksi halde ilgili kolluk görevlilerince alınmasına hazır edilir. Ancak, kolluk görevlisi emrin yazılı hâle getirilmesini beklemeden sözlü emrin gereğini yerine getirir.

·         Yakalanan kişi, Cumhuriyet savcısının emri ile serbest bırakılmazsa, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınır.

·         Muhafaza altına alınmak amacıyla yakalanan kişiler hakkında da, yakalama sebebi, yakalamaya itiraz etme hakkı ve bu hakkı nasıl kullanacağı derhal bildirilir. Bu kişilerden ıslah veya tedavi kurumuna götürülmesi gerekenlerin ilgili kurumlarca teslim alınmaları sağlanır. Teslim alınmaması hâlinde, durum bir tutanakla tespit edilir ve tutanağın bir sureti mülkî amire gönderilir.

Yakalanan ve Nakledilecek Şahıslara Uygulanacak Tedbirler

·         Yakalanan veya tutuklanarak bir yerden diğer bir yere nakledilen kişilere, kaçacaklarına ya da kendisi veya başkalarının hayat ve beden bütünlükleri bakımından tehlike arz ettiğine ilişkin belirtilerin varlığı hâllerinde kelepçe takılabilir.

Yakınlarına Haber Verme

Yakalanan kişinin;

1.   Kendisi ile birlikte bir kişi varsa bu kişi vasıtasıyla,

2.   Suçun işlendiği veya yakalandığı yerde ikamet ediyorsa ve haber vereceği yakınının telefon numarasını biliyorsa ya da kolluk vasıtasıyla sair suretle tespit edilebiliyorsa, telefon ile,

3.   Haber vereceği yakınının telefon numarasını bilmiyorsa ilgili yer kolluğu vasıtasıyla,

4.   Konutu suç yeri dışında ise telefonla veya kişinin adresinin bulunduğu yerle ilişki kurulmak suretiyle,yakalandığı, gözaltına alındığı veya gözaltı süresinin uzatıldığı Cumhuriyet savcısının emriyle gecikmeksizin bir yakınına veya belirlediği bir kişiye haber verilir.

5.   Yakalanan veya gözaltına alınan kişi yabancı ise, yazılı olarak karşı çıkmaması hâlinde, durumu vatandaşı olduğu ülkenin büyükelçiliği veya konsolosluğuna haber verilir.

6.   Muhafaza altına alınmak amacıyla kişinin yakalandığı, istediği kanunî yakınlarına derhal bildirilir.

Sağlık Kontrolü

·         Yakalanan kişinin gözaltına alınacak olması veya zor kullanılarak yakalanması hâllerinde hekim kontrolünden geçirilerek yakalanma anındaki sağlık durumu belirlenir.

·         Gözaltına alınan kişinin herhangi bir nedenle yerinin değiştirilmesi, gözaltı süresinin uzatılması, serbest bırakılması veya adlî mercilere sevk edilmesi işlemlerinden önce de sağlık durumu hekim raporu ile tespit edilir.

·         Gözaltına alınanlardan herhangi bir nedenle sağlık durumu bozulanlar ile sağlık durumundan şüphe edilenler, derhal hekim kontrolünden geçirilerek gerekiyorsa tedavileri yaptırılır. Bu durumdaki kişilerden kronik bir rahatsızlığı olanların, istekleri hâlinde varsa kendi hekimi nezaretinde resmî hekim tarafından muayene ve tedavi edilmeleri sağlanır.

·         Gözaltına alınan kişinin ifadesini alan veya soruşturmayı yürüten kolluk görevlisi ile bu kişiyi tıbbi muayeneye götüren kolluk görevlisinin farklı olması zorunludur. Ancak personel yetersizliği nedeniyle farklı kolluk görevlisinin bulunmaması hâlinde bu durum belgelendirilir.

·         Tıbbi muayene, kontrol ve tedavi, adlî tıp kurumu veya resmî sağlık kuruluşlarınca yapılır.

·         Hekim raporu 3 nüsha hâlinde düzenlenir.

·         Kolluk görevlileri tarafından, hekim raporunu verecek birime, yakalananın nezarethaneye giriş raporu mu, yoksa çıkış raporu için mi getirildiği yazılı olarak bildirilir.

·         Yakalama veya nezarethaneye giriş raporunun bir nüshası raporu tanzim eden sağlık kuruluşunda saklanır, ikinci nüshası gözaltına alınana, üçüncü nüsha ise soruşturma dosyasına eklenmek üzere ilgili kolluk görevlisine verilir.

Gözaltı süresinin uzatılması veya yer değişikliği ya da nezarethaneden çıkış sırasında düzenlenen hekim raporlarından;

1.   Bir nüshası sağlık kuruluşunda saklanır,

2.   İki nüshası ise raporu düzenleyen sağlık kuruluşunca kapalı ve mühürlü bir zarf içerisinde ilgili Cumhuriyet başsavcılığına en seri şekilde gönderilir.

3.   Bunlardan bir nüshası Cumhuriyet savcısı tarafından gözaltına alınanın kendisine veya vekiline verilir, bir nüshası ise soruşturma dosyasına eklenir.

4.   Bu raporların düzenlenmesinde ve Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesinde belirtilen gizlilik kurallarına uyulur ve bu amaçla gerekli tedbirler ilgili sağlık kuruluşunca alınır.

·         Hekim muayene esnasında işkence, neticesi sebebiyle ağırlaşmış işkence, eziyet suçlarının işlendiği yolunda herhangi bir bulguya rastlaması hâlinde, keyfiyeti derhal Cumhuriyet savcısına bildirir.

·         Hekim ile muayene edilen şahsın yalnız kalmaları, muayenenin hekim hasta ilişkisi çerçevesinde yapılması esastır. Ancak, hekim kişisel güvenlik endişesini ileri sürerek muayenenin kolluk görevlisinin gözetiminde yapılmasını isteyebilir. Bu istek belgelendirilerek yerine getirilir. Bu durumda gözaltına alınan kişinin talebi hâlinde müdafi de muayene sırasında gecikmeye neden olmamak kaydıyla hazır bulunabilir.

·         Kadının muayenesi, talebi hâlinde ve olanaklar elverdiğinde bir kadın hekim tarafından yapılır. Muayene edilecek kadının talebine rağmen kadın hekimin bulunmaması halinde, muayene sırasında hekim ile birlikte sağlık mesleği mensubu bir kadın personelin bulundurulmasına özen gösterilir.

Güvenlik Araması

Gözaltı birimine getirilen kişi hakkında aşağıdaki hükümler uygulanır:

1.   Nezarethaneye veya zorunlu hâllerde bu amaca tahsis edilen yerlere konulmadan önce usulünce aranır.

2.   Kadının üst veya vücudunun aranması, bir kadın görevli veya bu amaçla görevlendirilecek diğer bir kadın tarafından yapılır.

3.   Kendisine zarar verebilecek kemer, kravat, ip, kesici ve delici alet gibi nesnelerden arındırılır.

4.   Üzerinden çıkan eşya ve para muhafaza altına alınır. Paranın nev’i, seri numarası ve miktarı, eşyanın vasıfları ve markasını belirten bir tutanak düzenlenir ve bu tutanağın bir sureti üstü aranan kişiye verilir.

Nezarethane İşlemleri

·         Üst araması yapılan kişinin nezarethaneye girişi, “Nezarethaneye Alınanların Kaydına Ait Defter”e  kaydedilerek sağlanır.

Nezarethane işlemlerinde;

1.   Aynı suçla ilgisi olanlar,

2.   Birbirine hasım olanlar,

3.   Erkek ve kadınlar bir araya konulmazlar,

4.   Çocuklar yetişkinlerden ayrı tutulurlar.

·         Nezarethanede zarurî hâller dışında beşten fazla kişi bir arada bulundurulmaz.

·         Tuvalet, temizlik gibi zorunlu ihtiyaçların giderilmesi görevli memurun gözetiminde sağlanır.

·         Yiyecek ve içecekler önceden kontrol edilir.

·         Gözaltına alınan kişi saldırgan bir tutum sergilemeye başladığı veya kendisine zarar vermeye kalkıştığı takdirde önce sözle kontrol altına alınmaya çalışılır. Bu mümkün olmadığı takdirde, hareketini giderecek derecede kuvvet kullanılabilir. Ancak zarurî olmadıkça gerek kendisinin gerek başkasının hayatı, vücut bütünlüğü veya sağlığı tehlikeye girmedikçe kuvvet kullanılmaz.

·         Saldırgan tutum ve davranışları kontrol altına alınamayan kişiler tıbbi müdahalede bulunulması için sağlık kuruluşlarına gönderilir.

·         Gözaltına alınan kişilerin yaşama haklarını koruyucu gerekli önlemler alınarak, bu amaçla ilgili gözetlenebilir. Gözetleme işlemi teknik imkanlar ölçüsünde kayda alınabilir.

·         Gözaltındaki kişinin beslenme, nakil, sağlığının korunması ve gerektiğinde tedavisi, yakalandığının yakınlarına haber verilmesi giderleri ilgili birimin bağlı olduğu Bakanlığın bütçe ödeneklerinden karşılanır.

Nezarethaneye Alınanların Kaydına Ait Defter

Gözaltı işlemleri nezarete alınanların kaydına ait deftere yazılmak suretiyle tespit edilir. Denetime tabi olan bu defterde:

·         Kimlik bilgileri;

1.   Adı ve soyadı,

2.   Anne ve baba adı,

3.   Cinsiyeti,

4.   Doğum yeri ve tarihi,

5.   Nüfusa kayıtlı olduğu yer,

6.   Cilt, aile sıra ve kayıt numarası,

7.   Yabancılar için pasaport numarası,

8.   İkamet adresi, iş adresi ve telefon numaraları,

9.   Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,

·         Gözaltına alınmasına esas bilgiler;

1.   İsnat edilen suç, gözaltına alınma nedeni,

2.   Suç yeri ve tarihi,

3.   Kimin emri ile yakalandığı ve nezarete alındığı,

4.   Haber verilen Cumhuriyet savcısının adı ve soyadı,

5.   Cumhuriyet savcısına haber verildiği tarih ve saat,

6.   Bilgi toplama işlem kısmı kaydı,

·         Giriş işlemleri;

1.   Yakalamanın yeri, tarihi ve saati,

2.   Giriş tarihi ve saati,

3.   Girişte alınan hekim raporunun verildiği makam, tarihi, sayısı ve özeti,

4.   Üst aramasında teslim alınan malzemeler, teslim eden ve teslim alanın imzası,

5.   Giriş işlemini yapan görevlinin adı, soyadı, rütbesi ve imzası,

·         Şüpheli ile ilgili işlemler;

1.   Haber verilen yakını veya belirlediği kişi, adres ve telefon numarası,

2.   Haber verilen diplomatik temsilciliğin adı ve telefon numarası,

3.   Haber veren personelin adı, soyadı, sicili ve imzası,

4.   Haber verme tarihi ve saati,

5.   Şüphelinin, hakkında haber verildiğine dair imzası,

6.   Tercüman temin edilip edilmediği, tercümanın adı, soyadı ve imzası,

7.   Müdafi istediği hakkındaki beyanı ve imzası,

8.   Müdafi talep etmiş ise baronun adı veya kendi avukatının adı ve soyadı,

9.   Gelen müdafiîn adı ve soyadı, sicil numarası, geliş saati ve imzası,

10.        Süre uzatımına karar veren makam, kararının tarihi, sayısı ve uzatılan süre,

·         Çıkış işlemleri;

1.   Çıkarıldığı tarih ve saat,

2.   Sevk edildiği makam,

3.   Sevk evrakının tarihi ve sayısı,

4.   Teslim alan görevlinin adı, soyadı ve imzası,

5.   Kişinin kendisine teslim edilen malzemeler ve imzası,

6.   Görevliye teslim edilen malzemeler ve imzası,

7.   Geçici ayrılışlar,

8.   İlân, işlemler ve sonuç,

9.   Çıkış işlemini yapan görevlinin adı, soyadı, rütbesi ve imzası,

10.        Kontrol eden âmirin adı, soyadı, rütbesi ve imzası,belirtilir.

·         Bu defterde, yukarıda belirtilen zorunlu bilgilerin dışında gerekli görülen diğer bilgilere de yer verilebilir.

4-Adli Arama Yetkisi

Adli Arama: Suç işlendikten sonra delil elde etmek veya şüpheliyi yakalamak amacıyla yapılan aramadır.

Şüpheli veya Sanıkla İlgili Arama 

Yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe varsa;şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir.

Diğer Kişilerle İlgili Arama

Şüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delillerinin elde edilebilmesi amacıyla;

·         Diğer bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir. Bu hâllerde aramanın yapılması, aranılan kişinin veya suçun delillerinin belirtilen yerlerde bulunduğunun kabul edilebilmesine olanak sağlayan olayların varlığına bağlıdır.

·         Bu sınırlama, şüphelinin veya sanığın bulunduğu yerler ile, izlendiği sırada girdiği yerler hakkında geçerli değildir. 

Gece Yapılacak Arama 

·         Konutta, işyerinde veya diğer kapalı yerlerde gece vaktinde arama yapılamaz.

·         Suçüstü veya G.S.B.H ile yakalanmış veya gözaltına alınmış olup da firar eden kişi veya tutuklu veya hükümlünün tekrar yakalanması amacıyla yapılan aramalarda, birinci fıkra hükmü uygulanmaz.

 Arama Kararı Vermeye Yetkili Makamlar

1.   Hâkim kararı,

2.   G.S.B.H Cumhuriyet savcısının,

3.   Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri arama yapabilirler.

·         Konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, hâkim kararı veya G.S.B.H Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir.

·         Kolluk amirinin yazılı emri ile yapılan arama sonuçları Cumhuriyet Başsavcılığına derhal bildirilir.

Arama karar veya emrinde; 

1.   Aramanın nedenini oluşturan fiil,

2.   Aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya,

3.   Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi, açıkça gösterilir.

4.   Arama tutanağına işlemi yapanların açık kimlikleri yazılır.

5.   Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan 2 kişi bulundurulur. 

Askerî Mahallerde Yapılacak Arama

·         Cumhuriyet savcısının istem ve katılımıyla askeri makamlar tarafından yerine getirilir.

Aramada Hazır Bulunabilecekler 

1.   Aranacak yerlerin sahibi veya eşyanın zilyedi,

2.   Kendisi bulunmazsa temsilcisi,

3.   Ayırt etme gücüne sahip hısımlarından biri,

4.   Kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kişi, 

5.   Komşusu aramada hazır bulunabilir.

6.   CMK 117. maddenin birinci fıkrasında gösterilen hâllerde zilyet ve bulunmazsa yerine çağrılacak kişiye, aramaya başlamadan önce aramanın amacı hakkında bilgi verilir.

7.   Kişinin avukatının aramada hazır bulunmasına engel olunamaz.

Aramada Emir ya da Karar Kapsamı Dışında Elde Edilen Bulgular ve Ele Geçirilen Kişiler

Usulüne uygun yapılan aramada;

1.   Yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmakla birlikte, karar veya yazılı emirde konu edilmeyen,

2.   Yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak, diğer bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabilecek,

bir delil elde edilirse; bu delil koruma altına alınır ve durum Cumhuriyet başsavcılığına derhâl bildirilerek el koyma işlemini gerçekleştirmek için Cumhuriyet savcısından yeni bir yazılı emir istenir. Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hâllerde ise kolluk âmirinin yazılı emriyle kolluk görevlileri elkoyma işlemini gerçekleştirebilir.

·         Hâkim kararı olmaksızın elkoyma işlemi, 24 saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar; aksi halde elkoyma kendiliğinden kalkar.

·         Bu tür aramada, aramanın amacı ve konusu dışında ele geçirilen ve haklarında tutuklama veya yakalama kararı bulunan kişiler, evrakıyla birlikte Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilir.

Avukat Bürolarında Arama

·         Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın avukat bürolarında arama yapılamaz.

·         Avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla ilgili olarak Cumhuriyet savcısının denetiminde aranabilir.

·         Baro başkanı veya onu temsil eden bir avukat aramada hazır bulundurulur.

·         Arama sonucu elkonulmasına karar verilen şeyler bakımından bürosunda arama yapılan avukat, baro başkanı veya onu temsil eden avukat, bunların avukat ile müvekkili arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu öne sürerek karşı koyduğunda, bu şey ayrı bir zarf veya paket içerisine konularak hazır bulunanlarca mühürlenir ve bu konuda gerekli kararı vermesi, soruşturma evresinde sulh ceza hâkiminden, kovuşturma evresinde hâkim veya mahkemeden istenir. Yetkili hâkim elkonulan şeyin avukatla müvekkili arasında meslekî ilişkiye ait olduğunu tespit ettiğinde, elkonulan şey derhâl avukata iade edilir ve yapılan işlemi belirten tutanaklar ortadan kaldırılır. Bu fıkrada öngörülen kararlar 24 saat içinde verilir.

·         Postada el koyma durumunda; bürosunda arama yapılan avukat veya baro başkanı veya onu temsil eden avukatın karşı koyması üzerine üçüncü fıkrada belirtilen usuller uygulanır.

Aramada Ele Geçen Belge ve Kâğıtlar Hakkında Yapılacaklar

·         Hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin belge veya kağıtlarını inceleme yetkisi, Cumhuriyet savcısı ve hâkime aittir.

·         Kolluk, arama sırasında ele geçen belge veya kağıtlara, suçla ilgisi olup olmadığını tespit amacıyla, incelemeksizin bakabilir. Suçla ilgisi olabileceğinden şüphelendiği anda kanunun öngördüğü şekilde incelenecek belge ve kâğıtları ambalajlayarak mühürler.

·         Belge ve kâğıtların zilyedi veya temsilcisi kendi mührünü de koyabilir veya imzasını atabilir. İleride mührün kaldırılmasına ve kâğıtların incelenmesine karar verildiğinde bu işlemin yapılmasında hazır bulunmak üzere, zilyedi veya temsilcisi ya da müdafiî veya vekili çağrılır.

·         İnceleme sonucu soruşturma veya kovuşturma konusu suça ilişkin olmadığı anlaşılan belge veya kâğıtlar ilgilisine geri verilir.

·         Şüpheli veya sanık ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 45 ve 46.maddelerine göre tanıklıktan çekinebilecek kimseler arasındaki mektuplara ve belgelere; bu kimselerin nezdinde bulundukça elkonulamaz.

Bilgisayarlarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde Arama, Kopyalama ve Elkoyma

·         Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması hâlinde, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine şüphelinin;

1.   Kullandığı bilgisayar ve bilgisayar programları ile,

2.   Bilgisayar kütüklerinde arama yapılmasına,

3.   Bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına,

4.   Bu kayıtların çözülerek metin hâline getirilmesine hâkim tarafından karar verilir.

·         Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması hâlinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için, bu araç ve gereçlere elkonulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve gerekli kopyaların alınması hâlinde, elkonulan cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir.

·         Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma işlemi sırasında, sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır. Bu işlem, bilgisayar ağları ve diğer uzak bilgisayar kütükleri ile çıkarılabilir donanımları hakkında da uygulanır.

·         İstemesi hâlinde, bu yedekten elektronik ortamda bir kopya çıkarılarak şüpheliye veya vekiline verilir ve bu husus tutanağa geçirilerek imza altına alınır.

·         Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın da, sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan verilerin mahiyeti hakkında tutanak tanzim edilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır. Bu tutanağın bir sureti de ilgiliye verilir.

Belge veya Kağıtları İnceleme Yetkisi

1.   Hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin belge veya kağıtlarını inceleme yetkisi, Cumhuriyet savcısı ve hâkime aittir. 

2.   Belge ve kağıtların zilyedi veya temsilcisi kendi mührünü de koyabilir veya imzasını atabilir. İleride mührün kaldırılmasına ve kağıtların incelenmesine karar verildiğinde bu işlemin yapılmasında hazır bulunmak üzere, zilyedi veya temsilcisi ya da müdafii veya vekili çağrılır; çağrıya uyulmadığında gerekli işlem yapılır.

3.   İnceleme sonucu soruşturma veya kovuşturma konusu suça ilişkin olmadığı anlaşılan belge veya kâğıtlar ilgilisine geri verilir.

Arama Sonunda Verilecek Belge 

·         Aramanın sonunda hakkında arama işlemi uygulanan kimseye istemi üzerine aramanın CMK 116 ve 117. maddelere göre yapıldığını ve 116. maddede gösterilen durumda soruşturma veya kovuşturma konusu fiilin niteliğini belirten bir belge ve istemi üzerine elkonulan veya koruma altına alınan eşyanın listesini içeren bir defter ve eğer şüpheyi haklı kılan bir şey elde edilmemiş ise bunu belirten bir belge verilir.

·         Hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin, elkonulan eşyanın mülkiyetine ilişkin görüş ve iddialarına da yer verilir.

·         Koruma altına alınan veya elkonulan eşyanın tam bir defteri yapılır ve bu eşya resmî mühürle mühürlenir veya bir işaret konulur.

5-Elkoyma Yetkisi

Elkoyma: Eşya üzerinde zilyedin sahip olduğu tasarruf yetkisinin zilyedin rızası olmamasına rağmen geçici olarak ortadan kaldırılması ve yetkili makamın kararına kadar eşyanın emanete alınmasıdır.

Eşya veya Kazancın Muhafaza Altına Alınması ve Bunlara Elkonulması

·         İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır.

·         Yanında bulunduran kişinin rızasıyla teslim etmediği bu tür eşyaya elkonulabilir.

İstenen Eşyayı Vermeyenler Hakkında Yapılacak İşlem 

·         CMK 123. maddede yazılı eşya veya diğer malvarlığı değerlerini yanında bulunduran kişi, istem üzerine bu şeyi göstermek ve teslim etmekle yükümlüdür.

·         Kaçınma hâlinde bu şeyin zilyedi hakkında CMK 60. maddede yer alan disiplin hapsine ilişkin hükümler uygulanır. Ancak, şüpheli veya sanık ya da tanıklıktan çekinebilecekler hakkında bu hüküm uygulanmaz.

İçeriği Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelerin Mahkemece İncelenmesi 

·         Bir suç olgusuna ilişkin bilgileri içeren belgeler, Devlet sırrı olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz.

·         Devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgeler, ancak mahkeme hâkimi veya heyeti tarafından incelenebilir.

·         Bu belgelerde yer alan ve sadece yüklenen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte olan bilgiler, hâkim veya mahkeme başkanı tarafından tutanağa kaydettirilir.

·         Bu madde hükmü, hapis cezasının alt sınırı 5 yıl veya daha fazla olan suçlarla ilgili olarak uygulanır.

El konulamayacak Mektuplar ve Belgeler

·         Şüpheli veya sanık ile CMK 45 ve 46.maddelere göre tanıklıktan çekinebilecek kimseler arasındaki mektuplara ve belgelere; bu kimselerin nezdinde bulundukça elkonulamaz.

Elkoyma Kararını Verme Yetkisi

1.   Hâkim kararı,

2.   G.S.B.H Cumhuriyet savcısının istemi,

3.   Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri, elkoyma işlemini gerçekleştirebilir.

·         Kolluk görevlisinin açık kimliği, elkoyma işlemine ilişkin tutanağa geçirilir.

·         Hâkim kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemi, 24 saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını elkoymadan itibaren 48 saat içinde açıklar; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden kalkar.

·         Zilyedliğinde bulunan eşya veya diğer malvarlığı değerlerine elkonulan kimse, hâkimden her zaman bu konuda bir karar verilmesini isteyebilir.

·         Elkoyma işlemi, suçtan zarar gören mağdura gecikmeksizin bildirilir.

·         Askerî mahâllerde yapılacak elkoyma işlemi Cumhuriyet savcısının istem ve katılımıyla askerî makamlar tarafından yerine getirilir.

Taşınmazlara, Hak ve Alacaklara Elkoyma 

·         Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine ve bu suçlardan elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebebi bulunan hallerde, şüpheli veya sanığa ait;

1.   Taşınmazlara,

2.   Kara, deniz veya hava ulaşım araçlarına,

3.   Banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesaba,

4.   Gerçek veya tüzel kişiler nezdindeki her türlü hak ve alacaklara,

5.   Kıymetli evraka,

6.   Ortağı bulunduğu şirketteki ortaklık paylarına,

7.   Kiralık kasa mevcutlarına,

8.   Diğer malvarlığı değerlerine, elkonulabilir.

·         Somut olarak belirlenen bu taşınmaz, hak, alacak ve diğer malvarlığı değerlerinin şüpheli veya sanıktan başka bir kişinin zilyetliğinde bulunması halinde dahi, elkoyma işlemi yapılabilir.

Bu madde kapsamında elkoyma kararı alınabilmesi için ilgisine göre;

1.   Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu,

2.   Sermaye Piyasası Kurulu,

3.   Mali Suçları Araştırma Kurulu,

4.   Hazine Müsteşarlığı ve Kamu Gözetimi,

5.   Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumundan, suçtan elde edilen değere ilişkin rapor alınır. Bu rapor en geç 3 ay içinde hazırlanır. Özel sebepler zorunlu kıldığında bu süre talep üzerine 2 ay daha uzatılabilir.

·         Türk Ceza Kanununda tanımlanan;

1.   Soykırım ve insanlığa karşı suçlar,

2.   Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti ile organ veya doku ticareti,

3.   Hırsızlık,

4.   Yağma,

5.   Güveni kötüye kullanma,

6.   Dolandırıcılık,

7.   Hileli iflas,

8.   Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti,

9.   Parada sahtecilik,

10.        Suç işlemek amacıyla örgüt kurma,

11.        İhaleye fesat karıştırma,

12.        Edimin ifasına fesat karıştırma,

13.        Tefecilik,

14.        Zimmet,

15.        İrtikap,

16.        Rüşvet,

17.        Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar,

18.        Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar,

19.        Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk,

·         Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı  suçları,

·         Bankalar Kanununun 22.maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan zimmet suçu,

·         Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar,

·         Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68 ve 74.maddelerinde tanımlanan suçlar, hakkında uygulanır.

·         Taşınmaza elkonulması kararı, tapu kütüğüne şerh verilmek suretiyle icra edilir.

·         Kara, deniz ve hava ulaşım araçları hakkında verilen elkoyma kararı, bu araçların kayıtlı bulunduğu sicile şerh verilmek suretiyle icra olunur.

·         Banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesaba elkonulması kararı, teknik iletişim araçlarıyla ilgili banka veya malî kuruma derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili banka veya malî kuruma ayrıca tebliğ edilir. Elkoyma kararı alındıktan sonra, hesaplar üzerinde yapılan bu kararı etkisiz kılmaya yönelik işlemler geçersizdir. 

·         Şirketteki ortaklık paylarına elkoyma kararı, ilgili şirket yönetimine ve şirketin kayıtlı bulunduğu ticaret sicili müdürlüğüne teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili şirkete ve ticaret sicili müdürlüğüne ayrıca tebliğ edilir.

·         Hak ve alacaklara elkoyma kararı, ilgili gerçek veya tüzel kişiye teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili gerçek veya tüzel kişiye ayrıca tebliğ edilir.

·         Bu madde hükmüne göre alınan elkoyma kararının gereklerine aykırı hareket edilmesi halinde, Türk Ceza Kanununun “Muhafaza görevini kötüye kullanma” başlıklı 289 uncu maddesi hükümleri uygulanır.

·         Bu madde hükümlerine göre elkoymaya ve 10. fıkra uyarınca kayyım atanmasına ancak hâkim karar verebilir.

·         Bu madde uyarınca elkonulan taşınmaz, hak ve alacakların idaresi gerektiğinde bu malvarlığı değerlerinin yönetimi amacıyla kayyım atanabilir. Bu durumda 133.madde hükümleri kıyasen uygulanır.

Postada Elkoyma

·         Suçun delillerini oluşturduğundan şüphe edilen ve gerçeğin ortaya çıkarılması için soruşturma ve kovuşturmada adliyenin eli altında olması zorunlu sayılıp, posta hizmeti veren her türlü resmî veya özel kuruluşta bulunan gönderilere, hâkimin veya G.S.B.H Cumhuriyet savcısının kararı ile elkonulabilir.

·         Hâkim kararının veya Cumhuriyet savcısının emrinin kendilerine bildirilmesi üzerine elkoyma işlemini yerine getiren kolluk memurları, belirtilen gönderilerin içinde bulunduğu zarfları veya paketleri açamazlar.

·         Elkonulan gönderiler, ilgili posta görevlilerinin huzuru ile mühür altına alınıp derhâl elkoyma kararını veya emrini veren hâkim veya Cumhuriyet savcısına teslim ederler.

·         Soruşturma ve kovuşturmanın amacına zarar vermek olasılığı bulunmadıkça, alınmış tedbirler ilgililere bildirilir.

·         Açılmamasına veya açılıp da içeriği bakımından adliyenin eli altında tutulmasına gerek bulunmadığına karar verilen gönderiler, hemen ilgililerine teslim olunur.

 Avukat Bürolarında Arama, Elkoyma ve Postada Elkoyma

·         Avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla ilgili olarak Cumhuriyet savcısının denetiminde aranabilir. Baro başkanı veya onu temsil eden bir avukat aramada hazır bulundurulur.

·         Arama sonucu elkonulmasına karar verilen şeyler bakımından bürosunda arama yapılan avukat, baro başkanı veya onu temsil eden avukat, bunların avukat ile müvekkili arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu öne sürerek karşı koyduğunda, bu şey ayrı bir zarf veya paket içerisine konularak hazır bulunanlarca mühürlenir ve bu konuda gerekli kararı vermesi, soruşturma evresinde sulh ceza hâkiminden, kovuşturma evresinde hâkim veya mahkemeden istenir. Yetkili hâkim elkonulan şeyin avukatla müvekkili arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu saptadığında, elkonulan şey derhâl avukata iade edilir ve yapılan işlemi belirten tutanaklar ortadan kaldırılır. Bu fıkrada öngörülen kararlar, 24 saat içinde verilir.

·         Postada elkoyma durumunda bürosunda arama yapılan avukat veya baro başkanı veya onu temsil eden avukatın karşı koyması üzerine ikinci fıkrada belirtilen usuller uygulanır.

 Elkonulan Eşyanın İadesi 

1.   Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın, soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması halinde, re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir.

2.   CMK 128.madde hükümlerine göre elkonulan eşya veya diğer malvarlığı değerleri, suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara delil olarak artık ihtiyaç bulunmaması halinde, sahibine iade edilir.

 Elkonulan Eşyanın Muhafazası veya Elden Çıkarılması

1.   Elkonulan eşya, zarara uğraması veya değerinde esaslı ölçüde kayıp meydana gelme tehlikesinin varlığı halinde, hükmün kesinleşmesinden önce elden çıkarılabilir.

2.   Elden çıkarma kararı, soruşturma evresinde hâkim, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından verilir.

3.   Karar verilmeden önce eşyanın sahibi olan şüpheli, sanık veya ilgili diğer kişiler dinlenir; elden çıkarma kararı, kendilerine bildirilir.

4.   Elkonulan eşyanın değerinin muhafazası ve zarar görmemesi için gerekli tedbirler alınır.

5.   Elkonulan eşya, soruşturma evresinde Cumhuriyet Başsavcılığı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından, bakım ve gözetimiyle ilgili tedbirleri almak ve istendiğinde derhâl iade edilmek koşuluyla, muhafaza edilmek üzere, şüpheliye, sanığa veya diğer bir kişiye teslim edilebilir. Bu bırakma, teminat gösterilmesi koşuluna da bağlanabilir.

6.   Elkonulan eşya, delil olarak saklanmasına gerek kalmaması halinde, rayiç değerinin derhâl ödenmesi karşılığında, ilgiliye teslim edilebilir. Bu durumda müsadere kararının konusunu, ödenen rayiç değer oluşturur.

Şirket Yönetimi İçin Kayyım Tayini

Suçun bir şirketin faaliyeti çerçevesinde işlenmekte olduğu hususunda kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için gerekli olması halinde; soruşturma ve kovuşturma sürecinde, hâkim veya mahkeme, şirket işlerinin yürütülmesiyle ilgili olarak kayyım atayabilir.